Nu le Pa leh Chapangte

Nu le Pa leh Chapangte

Kh. Sang Vaiphei

 

Amasa’n, simtu zosia Lalpa Jesu min in Chibai!

Tuni hun a hin simtu zosia zia, “Nu le Pa leh Chapangte” ti thupi hi mangcha’n holimna nei khawm ding in ka hun chial hi.

            Tulai khang (generation) a ding in zia thupi hi ngaitua khamtak leh mi nu mi pa leh cha tamtak buaina ahi zing hi. Khang a hung kitheng to zel a, masang lai pi leh pute khang tawh nu leh pate khang tiang inle thil kitheng tamtak muthei leh hiatthei in a um hi. Khang kitheng zel ahina a hin Nu le Pa leh Chate kal inle ki hetthiamlona a piangsek hi.

            Khang a la chiata te sang in tu-khang a hin, Nu le Pa upa deu te leh chate kikal in ki hetthiamlona a um tam ma ma hi; khanglui leh khangthak um khawm a hi ziak in. Computer age a hung hi tawh kiton in Nu le Pa mawlte â ding in chate khawsakdan hetthiam a haksa ngal mai a hi. Nu leh Pate’n chate etkawldan zuitak khenkhat a um hi. Zia hi tawh kisai in, thilsui mite’n chate etkawldan (parenting styles/practices) a tangpi’n chi li (4) in a gen un ziate chu phatchuamna I neithei khak u leh a chawmlam in en hitiu.

            Parenting styles/practices chi li (4) te chu: (i) Authoritative, (ii) Authoritarian, (iii) Indulgent/Permissive, leh, (iv) Uninvolved ahi. Mite pau kila a hi ziak in a ban ban in hilchian ding I hiu. Parenting Styles ahiloleh Patenting Practices kiti hi, atangpi’n Nu leh Pate’n a chateu a etkawl dan uh genna a hi.

Khatna – Authoritative: Authoritative kiti hin - Nu leh Pa ahiloleh chapang khat enkawltu chun, chapang a etkawl pen chu Ama (enkawltu) dawigual bep ah enkawl lou in chapang dawigual in a enkawl zaw a hi. Chapang chu ama nawp dan dan ah umsak tina a hi pua, rules kichiantak nei pum ah etkawl a hi zaw a hi. Chate dawigual leh hithei lam, thatnop lam hechian a support bawl kawm a kipawlpi a hi. Chapang chun thilkhat bawlkhial a nei phat leh gawt (punish) ziang lo in, a thuhil zaw sek hi. Chate thildawi ahiloleh thatnopna hetpi a, hunbi nei taka matthiam sak.

Nina – Authoritarian: Nu leh Pa zia category ah umte hin, a chateu capacity ahiloleh thatnop lam hetthiam piak lo in, amau (enkawltu) dawigual tak in, rules khautak nei pum in a enkawl sek uh a hi. Amau thu chu phunlo ah zui ding in a chateu a ziltil uh a hi. A thuhilnau chu zui bukim ding himai a hi. A chateu dawigual leh thatnopna lam panglo in amau thupukna chu a sangpen a hi.

            Nu le Pa khenkhat in midang cha officer a mu phat u leh amau chate le ziagual ding a chu doi, midang cha a sepna a pat kaisang a mu leh amau chate le ziagual chu hileu ti zel uh. Ahinla, a chateu chu ziagual dinmun chu tungthei ding a hiu em ahiloleh tungtheilo ding ti a khualchian ngai puau. Chate lunglutlam leh hithei tiang hetchian leh hetthiam piak poimaw ma ma ahi. Cha khenkhat nu le pa thu nial nawplo ziak a ama doitel ahiloleh bawltheilam hilo maleh pang ham ham tibang le beilo a hi.

            Mi khat Biology lam a lunglut leh thiam ma ma khat chu Pol. Science a nawp le da umlo in laksak tale hen banggual result a hung pawt diam? ti hi ngaitua kham tak a hi. Mikhat chun chemchawina a neitei in zia chu hetthiam piak leh japiak chu hiding a kilawm leh thilpha ma ma khat a hi. Nu le Pa zia group a umte hi Perfectionist a hi nuam deu sek u’i.

Thumna - Indulgent/Permissive: Zia group a umte hin, a chateu amau dawigual ah umsak in zui ding rules umlo tawh kibang gual in a khawsa uh a hi. Kinawptel tak in a chateu a um uh khawk asa puau. Chuleh, a chateu diklona leh phatlona le a zilgai ngai puau.

Palina – Uninvolved/Neglectful: Zia group a umte hin, a chateu bangguala um ahiloleh khawsa a hiu em ti bangma hetpi lo. A chateu hinkhua ah dawisak leh dawisaklo le umlo, limsaklo a hiu. A chateu dawi leh thatnopna bang a h’em hetpilo, amau in le zia hi or zia kha bawl in tile um diaklo a hi.

            A chung ah point pali I gente hi chawmkim taka hetthiam thei dinga I gen a hin, zia palite lak a hin a khatna pen hi tu leh tu dinmun in a phapen hi in suitute chun kum sawm val lam a sui (research) na uh result a gen uh a hi. Ziaziakchun, zia Authoritative Parenting Style kiti hi Psychologists leh Psychiatrist te chun a phapen leh phachuam pen in a gen u’i. Zia Parenting Styles kikhendan (classification) hi kum sawmni leh nga val lam gambup (country) chuam chuam ah sui a la hi.

            Tuni hin, dawtna ka siam nuam hi, zia chu ahi leh – zia a chung ah Parenting Styles pali I gente lak a hin khoipen khu nang dinmun leh umna a hi em? La dinmun a chun la lungkim na em? chuleh, kitheng thei ding hile chun khoipen a khun um la nuam em? Siamphat thei nalai ding in la gingcha em?

Khanglaite:

            Khanglaite hiat ding ah poimaw ma ma khat chu, Nu le Pa Indulgent/Permissive ahiloleh Uninvolved/Neglectful neite la hi chun advantage a la lo in a hetthiamlo ziak uh a hi ti’n nangma kihabawl a pan halak zawk diak ding poimaw a hi ti hiatmillo ding a hi.

 

Simtu zosia Lalpa’n hethiam thei ding in hetthiamna pia henla ei maljawl chiat ta hen!

Your encouragement is valuable to us

Your stories help make websites like this possible.